Zelimhan Abdulmuslimoviç Yandarbiyev, 12 Eylül 1952’de Kazakistan’da doğdu. Ailesi vatanına dönünce Eski Ataghi auluna yerleşti. İlk okulu da bu köyde okudu. ÇİASSR. Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesini bitirdi.
Moskova’da Maksim Gorki Literatür Enstitüsü’nde iki yıl üst seviyedeki edebiyat kurslarına devam etti, 1990 yılında tamamladı. O hayata, Çeçen-İnguş Devlet Basım ve Yayınevi’nde çalışmaya başlamakla atıldı. Stiela‘ad “Gökkuşağı” adlı çocuk dergisinde redaktörlük yaptı. Çeçen Yazarlar Birliği’nin yayın organı Orga Yıllığında şiirleri, öyküleri ve çevirileri yayımlandı. Aynı birliğin üyesi oldu.
Haziran 1989 yılında Çeçen bağımsızlığının ilk çekirdeği olan Bart teşkilâtını kurdu. 18 Şubat 1990 Vaynåh Demokratik Parti’yi kurdu ve başkanlığına getirildi 27 Ekim 1991 seçimlerine katıldı. Milletvekili olarak parlâmentoya girdi. 1993 yılında Cumhurbaşkanı Yardımcılığına getirildi. Cevher Dudayev’in şehadeti ile birlikte, anayasa gereği Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaşkanı olarak görevi devraldı.
Siyasi faaliyetler
Kasım 1990'da Çeçen Halkı Tüm- Ulusal Kongresi'nin ( ANKP ) kurulmasının ardından ANKP Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı oldu. ( Başkanlığa Cevher Dudayev seçildi.
1991-1993 yıllarında Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Parlamentosu'nun birinci döneminde milletvekili olarak görev yaptı ve Medya ve İfade Özgürlüğü Komitesi'ne başkanlık etti. Çeçenistan'ın Rusya Federasyonu'ndan bağımsızlığı konusunda tutarlı ve kararlı bir destekçi olarak hareket etti.
1992 yılında RSFSC Yüksek Sovyeti heyeti ile yapılan görüşmelerde İçkerya Parlamentosu heyetine başkanlık etti.
Nisan 1993'te Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev'in Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Parlamentosu'nu , Anayasa Mahkemesi'ni ve Grozni Şehir Meclisi'ni feshetme kararını destekledi.
17 Nisan 1993'te Dudayev'in kararnamesiyle İçkerya Devlet Başkanı Yardımcısı olarak atandı ve ağırlıklı olarak ideolojik konularla ilgilendi. Başkan Yardımcısı olarak Litvanya ve Gürcistan'ı ziyaret etti.
1 Ekim 1993'te Yandarbiyev'e suikast girişimi oldu: Yandarbiyev evinin yakınında arabasından inerken kimliği belirsiz kişilerce namlu altı bomba atarından kendisine iki el bombası atıldı, ancak kimse yaralanmadı.
Birinci Çeçen Savaşı sırasında direnişçilerin safında askeri operasyonlara katıldı; Ocak 1995'in ortalarında Grozni'nin orta kesiminin savunmasına önderlik etti.
22 Nisan 1996'da Çeçen-İçkeriya Cumhuriyetinin başkan yardımcısı iken, Cevher Dudayev'in ölümü üzerine geçici başkan ve Çeçen -İçkeriya Cumhuriyetinin silahlı kuvvetleri başkomutanı oldu.
Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'e diplomasi dersi
Yandarbiyev, 1996’daki barış görüşmelerinde Boris Yeltsin’i “eşit şartlarda” karşısına oturtmasıyla akıllarda kalmıştı.
28 Mayıs 1996'da Moskova'daki görüşmelerde Çeçen heyetine başkanlık etti. Rus tarafına Boris Yeltsin başkanlık ediyordu. Yapılan görüşmeler sonucunda “ Çeçenistan’da 1 Haziran’dan itibaren düşmanlıkların durdurulması hakkında” bir anlaşma imzalandı ancak ihlaller gerçekleşti.
Yeltsin’e iki eşit temsilci olduklarını hatırlatırcasına “Kanın akmasını durdurmak için karşı karşıya oturacağız.” diye ısrar eden Yandarbiyev, talebinin reddedilmesi üzerine görüşmeye başlamadan bitirmek için kapıya doğru yöneldi. Yeltsin her ne kadar “Tamam, savaştınız bitti, oturun!” cümleleriyle muhatabına emreder şekilde hitap etse de sonunda Yandarbiyev’in kararlı duruşu meyvesini verdi.
Sağ tarafında oturan kendi delegasyonunun yerlerini tamamen yeniden organize eden Yeltsin, oturduğu yerden kalkıp onların arasına geçerek Yandarbiyev’le karşılıklı oturmak zorunda kaldı.
Onurlu bir duruş sergileyen Yandarbiyev, Rusya Başkanı’na karşı istediğini alarak politik olarak başarılı oldu.
Ağustos 1996'nın başlarında Yandarbiyev'in siyasi liderliğinde mücahitler Grozni'ye harekat düzenlediler. 16 Ağustos 1996'da Yandarbiyev ve Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri General Aleksandr Lebed, ateşkes koşullarına uyulmasını izlemek için bir izleme komisyonu kurulduğunu duyurdular.
Yandarbiyev, 3 Ekim 1996'da Moskova'daki bir sonraki müzakerelerde Çeçen heyetine başkanlık etti. Rus heyetine Viktor Çernomırdin başkanlık ediyordu.
Aslan Mashadov 1997 yılında Çeçen-İçkerya Cumhuriyetinin Devlet Başkanlığı'na seçildikten sonra Yandarbiyev, muhalefetin Salman Raduyev başkanlığındaki ulusal - radikal kanadına katıldı. Daha sonra Şamil Basayev ve destekçilerinin oluşturduğu muhalif Komutanlar Konseyi'ni destekledi. Mashadov'u Rusya ile ilişkilerdeki yumuşaklığı ve Çeçenistan'da şeriat yasalarını tam olarak uygulamaya isteksizliği nedeniyle eleştiriyordu.
Ağustos 1999'da mücahitlerin Dağıstan'a girmesinin ideologlarından biri olarak kabul edildi. Aynı yılın Ekim ayında Mashadov onu kişisel elçisi ve İçkerya'nın Müslüman ülkelerdeki tam yetkili temsilcisi olarak atadı.
Ocak 2000'de ayrıca Çeçen-İçkerya'nın Afganistan temsilcisi olarak atandı. Taliban hareketinin liderleriyle Afganistan'ın Çeçen-İçkerya'nın egemenliğini resmen tanıması konusunda bir anlaşmaya varmayı başardı.
Bir süre Birleşik Arap Emirlikleri'nde yaşadı, ancak zamanının çoğunu Orta Doğu'daki çeşitli ülkeleri dolaşarak direniş gruplarına siyasi destek bulmaya çalışarak geçirdi.
9 Ekim 2001'den şehadetine kadar Interpol tarafından diğer direniş liderleriyle birlikte uluslararası arananlar listesine alındı. (Mashadov , Zakayev , Nukhayev)
31 Ekim 2002'de Yandarbiyev hakkında silahlı isyana katılma, yasadışı silahlı oluşuma katılma ve kolluk kuvvetlerine suikast girişimi maddeleri uyarınca ceza davası açıldı.
11 Kasım 2002'de Çeçen-İçkerya'nın dış politika çizgisine (özellikle Maskhadov'un dile getirdiği 23-26 Ekim tarihlerinde Moskova'da gerçekleşen rehin alma olaylarının kınanması) katılmaması nedeniyle tüm resmi görevlerinden istifa etti. 2003 yılından şehadetine kadar Katar'da yaşadı ve Katar Emiri'nin şahsi davetlisi olarak kabul ediliyordu.
Haziran 2003'te BM Güvenlik Konseyi'nin Taliban ve El Kaide'ye karşı yaptırımlar komitesi, Yandarbiyev'i yaptırım uygulanacak kişiler listesine dahil etti. Bu karar, BM'nin tüm üyelerini , onun hesaplarını ve diğer varlıklarını derhal bloke etmeye , onun kendi topraklarına girmesini veya topraklarından geçmesini engellemeye ve kendisine her türlü maddi yardım veya desteğin sağlanmasını yasaklamaya zorladı. Rusya Dışişleri Bakanlığı da kararı büyük bir memnuniyetle karşıladı!
27 Ocak 1997 günü yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanı adayı oldu ise de kazanamadı. Halk bu seçimlerde Genelkurmay Başkanı Aslan Mashadov’u devlet başkanlığına getirdi. Aynı zamanda Kuzey Kafkasya'daki İslami Uyanış ve Kalkınma Teşkilatı’nın da başkanı olarak görev yapan Yandarbiyev, 1999 yılında başlayan ikinci Rus-Çeçen Savaşı sırasında İslam ülkelerini bilgilendirmek maksadıyla çeşitli temaslarda bulundu. Bu temaslar sırasında Türkiye‘de de çeşitli konferanslar verdi. Gazete ve televizyonlarda röportajları yayınlandı. Zelimhan Yandarbiyev, Çeçenistan Devlet Başkanı Aslan Mashadov’un tüm İslam ülkelerinin temsilciliğini yürüttü.
Şehadeti
13 Şubat 2004 Cuma günü ömrünün son üç yılını geçirdiği Katar’ın başkenti Doha’da, Rus ajanlarınca düzenlenen bir suikast sonucu şehid edildi.
Zelimhan Yandarbiyev , 13 Şubat 2004'te Cuma namazından sonra Doha Merkez Camii'nden evine dönerken arabasına yerleştirilen bombanın patlaması sonucu hayatını kaybetti . Patlayıcı, şahsi cipinin altına yerleştirilmişti . Patlama sırasında Yandarbiyev'in 13 yaşındaki oğlu ağır yaralandı. Araçta iki koruma da bulunuyordu.
Rusya Büyükelçiliği'nde görevli Anatoli Belaşkov ve Vasiliy Bogaçev (muhtemelen uydurma isimler) olarak bilinen iki kişi , bu eylemi organize ettikleri suçlamasıyla tutuklanarak müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Ancak 2004 yılı sonunda Rusya Dışişleri Bakanlığı, hükümlülerin cezalarını Rusya'da çekmeleri için Rusya'ya nakledilmelerine ilişkin bir anlaşma çerçevesinde, bunların Rusya Federasyonu'na iadesini sağlamayı başardı. Rus tetikçiler, 23 Aralık 2004'te Rusya'ya vardılar ve askeri törenle karşılandılar ve bir daha onlardan haber alınamadı. (İLKHA)
